Mở đầu

Thuật ngữ “phát triển công dân” (Citizen Development) vài năm trở lại đây lan rộng nhanh chóng trong bối cảnh chuyển đổi số và thiếu hụt kỹ sư CNTT. Nhưng mỗi khi cố gắng nhìn thấu bản chất, những cái bóng của quá khứ lại hiện về.

──EUC (End User Computing), Kami Excel… Những tài sản do chính đội ngũ tuyến đầu tạo ra từng là cứu tinh ngắn hạn, nhưng về lâu dài lại biến thành di sản tiêu cực.

Giải thích thuật ngữ: Trong doanh nghiệp Nhật Bản, Kami Excel (神エクセル, nghĩa đen “Excel thần thánh”) là cách gọi hài hước cho các bảng tính khổng lồ chứa đầy macro và công thức chằng chịt. Chúng tạm thời cứu nguy cho tuyến đầu, nhưng rồi trở thành gánh nặng khó bảo trì. EUC phát triển ở Nhật như một cách thực dụng để đơn vị nghiệp vụ giải quyết vấn đề nhanh hơn bộ phận CNTT tập trung, đổi lại là sự suy yếu của quản trị dài hạn.

Chuỗi bài này tìm cách dự báo tương lai phát triển công dân qua hành trình lịch sử → hiện tại → kỷ nguyên AI sinh tạo → viễn cảnh tương lai.

Cấu trúc toàn bộ chuỗi

Phần 1: “Phát triển công dân có phải là sự trở lại của EUC? — Bài học từ Kami Excel”

Chỉ ra rằng phát triển công dân không phải khái niệm mới mà là bản reboot của EUC. Việc điểm lại lịch sử EUC và Kami Excel (ネ申エクセル) giúp nhận ra mô hình chiến thắng ngắn hạn nhưng mắc nợ dài hạn.

Phần 2: “Kami Excel có thực sự là kẻ phản diện? — Từ vị cứu tinh thành di sản tiêu cực”

Kami Excel không phải cái ác; đó là giải pháp tất yếu của thời đại. Vấn đề nằm ở chỗ tổ chức không thể quản trị những gì tuyến đầu tự xây dựng.

Phần 3: “Mặt sáng và tối của các nền tảng phát triển công dân hiện đại”

RPA, no-code và low-code lan rộng nhờ “hiệu ứng ưa trực quan” khiến lãnh đạo yêu thích, nhưng chúng dễ trở thành hộp đen và có nguy cơ là món nợ còn tệ hơn Kami Excel.

Phần 4: “Di sản nào AI sinh tạo sẽ cứu — và di sản nào bị bỏ lại”

Mã nguồn có thể được đọc và chuyển đổi bằng AI sinh tạo, còn tài sản no-code hay RPA thì khó cứu. Gánh nặng thực sự của tương lai chính là những gì chưa từng được viết thành mã.

Phần 5: “Phát triển công dân không toàn năng — đó là ‘phát triển bản nháp’”

Giá trị của phát triển công dân không phải đưa hệ thống sản xuất vào vận hành mà là biến yêu cầu thành một bản nháp sống động, dễ nhìn thấy.

Phần 6: “Sai lệch góc nhìn tạo ra di sản tiêu cực”

Không phải công nghệ sinh ra món nợ, mà là lãnh đạo cấp cao — những người đáng ra phải giữ tầm nhìn dài hạn — lại chạy theo thành quả ngắn hạn. Cần nhận diện rõ cách phân bổ trách nhiệm giữa lãnh đạo, tuyến đầu và CNTT.

Phần 7: “Di sản sẽ tiếp tục được sinh ra; hãy thuần hóa nó — Viễn cảnh tương lai của phát triển công dân”

Di sản là điều không tránh khỏi. Điều quan trọng là trì hoãn việc biến nó thành món nợ và giữ nó trong trạng thái có thể cứu vãn.

Kết luận của chuỗi

  • Phát triển công dân không toàn năng. Nó không tạo ra hệ thống vận hành chính thức; cùng lắm là nguyên mẫu đầu tiên và ngôn ngữ mô tả yêu cầu.

  • Di sản tiêu cực là điều tất yếu. Excel, RPA hay hệ thống dựa trên mã đều trở thành legacy theo thời gian. Khác biệt chỉ nằm ở khả năng cứu vãn.

  • AI sinh tạo làm thay đổi cuộc chơi. Nó giúp giải mã tài sản đã được mã hóa nhanh hơn nhiều, mở rộng cơ hội giải cứu di sản. Trong khi đó no-code/RPA vẫn khó hồi phục và có thể trở thành món nợ độc hại nhất.

  • Chìa khóa nằm ở trách nhiệm và quản trị. Ban lãnh đạo, tuyến đầu và bộ phận CNTT phải nhận trách nhiệm phù hợp với vị trí của mình và đóng vai trò “phiên dịch” cho nhau.

Kết lời

Phát triển công dân thường được quảng bá là “phát triển được dân chủ hóa”, nhưng trên thực tế nó tiềm ẩn nguy cơ lặp lại lịch sử. Để hướng tới tương lai, chúng ta cần từ bỏ ảo tưởng và định vị lại nó trên nền tảng thực tế.

Phát triển công dân không phải ngôi sao của tương lai, nhưng có thể trở thành công cụ bản nháp mạnh mẽ để hỗ trợ đặc tả yêu cầu. Di sản không phải thứ để xóa bỏ, mà là thứ cần thuần hóa.

Qua chuỗi bài này, chúng tôi muốn phác họa “hình hài tương lai đúng đắn” của phát triển công dân.

Thời gian sẽ trả lời liệu dự báo đó có thành hiện thực hay không.