Mở đầu

Ở phần 5 chúng ta đã xác nhận phát triển công dân chỉ là một “bản nháp” để bàn giao cho đội ngũ chuyên nghiệp. Vậy vì sao vai trò gốc ấy bị bóp méo và bắt đầu sản sinh di sản tiêu cực hàng loạt?

Câu trả lời không nằm ở lỗi kỹ thuật. Gốc rễ là sai lệch góc nhìn giữa lãnh đạo cấp cao, tuyến đầu, bộ phận CNTT và quản lý trung gian.

Toàn bộ chuỗi

Bốn vai trò, bốn góc nhìn

Lãnh đạo cấp cao: lẽ ra phải nói về đường dài

Về lý thuyết, lãnh đạo cấp cao phải là những người giữ tầm nhìn xa nhất, phác họa tổ chức sẽ ra sao trong mười hay một trăm năm tới. Nhưng thực tế, áp lực báo cáo quý cho cổ đông và cạnh tranh thị trường khiến họ mắc kẹt trong ảo ảnh của thành quả tức thì. Sức hấp dẫn của RPA hay phát triển công dân — thứ hứa hẹn “lên hình ngay” — khiến quyết định ưu tiên tốc độ hơn quản trị, thúc ép triển khai bằng mọi giá.

Tuyến đầu: cái gì dùng được là đúng

Tuyến đầu chìm trong khối lượng công việc hằng ngày. Chỉ cần công cụ giúp giảm tải ngày mai là đủ; câu hỏi “duy trì dài hạn thế nào” hiếm khi xuất hiện. Một quy trình no-code hay hệ thống dựng bằng Excel mà còn chạy được ngày mai thì tự khắc trở thành chuẩn mực.

Bộ phận CNTT: nói về đường dài nhưng không kịp nhịp

Trớ trêu thay, người liên tục cảnh báo rủi ro dài hạn lại không phải ban lãnh đạo mà là bộ phận CNTT. Từ góc độ bảo mật, kiến trúc đến khả năng vận hành bền vững, CNTT luôn gióng lên hồi chuông “cứ thế này rồi sẽ sập”.

Nhưng CNTT cũng có điểm yếu. Nguồn lực thiếu hụt mãn tính, kỹ năng cần thiết thì bùng nổ vượt quá khả năng hấp thụ. Nghĩa là “họ thấy được đường dài nhưng không có đủ tay để theo kịp tốc độ kinh doanh”. Bởi vậy họ dễ bị gán nhãn “chỉ biết cảnh báo mà không làm”, và tiếng nói dần bị bỏ qua.

Quản lý trung gian: từ tấm đệm thành kẻ khuếch đại rủi ro

Quản lý trung gian lẽ ra phải đứng giữa điều hòa yêu cầu của lãnh đạo và thực tế tuyến đầu. Thế nhưng áp lực “phải chứng minh thành tích trong quý này” kéo họ lệch hẳn, biến họ thành người góp phần chạy theo thắng lợi ngắn hạn thay vì phối hợp với CNTT để giữ vững quản trị. Việc tầng lớp này trượt dài từ “nạn nhân kẹt giữa hai đầu” thành “bộ khuếch đại di sản tiêu cực” chính là mối nguy lớn nhất.

Sai lệch góc nhìn dẫn đến thất bại có tính cấu trúc

  • Lãnh đạo cấp cao an tâm với một “màn hình đang chạy” và quên mất tầm nhìn dài hạn.
  • Tuyến đầu tận dụng công cụ vì “nó tiện ngay lúc này”.
  • CNTT kêu rằng “đi tiếp kiểu này sẽ sụp”, nhưng thiếu năng lực thực thi nên chẳng ai nghe.
  • Quản lý trung gian đặt “chỉ tiêu quý này” lên trước và bỏ qua vai trò điều phối.

Sự lệch pha này khiến phát triển công dân lóe sáng trong chốc lát rồi nhanh chóng lún vào di sản tiêu cực. Câu chuyện của Kami Excel thực ra chỉ là màn tái hiện của vấn đề cấu trúc mang tên “sai lệch góc nhìn”.

Quản trị = đồng bộ các góc nhìn

Điều chúng ta cần không chỉ là “quy tắc kỹ thuật” hay “chọn công cụ”. Cốt lõi của quản trị là đồng bộ những góc nhìn vận hành trên các trục thời gian khác nhau.

  • Lãnh đạo cấp cao cần bộ chỉ số cho thấy có thể dung hòa thành quả nhanh với bảo toàn dài hạn.
  • Tuyến đầu cần cơ chế giữ nguyên tốc độ mà vẫn tuân thủ quy tắc.
  • CNTT cần mang đến không chỉ lời cảnh báo mà cả những lộ trình triển khai khả thi.
  • Quản lý trung gian cần chống lại sự hấp dẫn của lời khen ngắn hạn và thực sự làm người điều phối.

Phát triển công dân chỉ là bản nháp. Bản nháp chỉ có giá trị khi tồn tại cơ chế chuyển nó cho người viết bản sạch. Đảm bảo được sự bàn giao ấy chính là đồng bộ góc nhìn — chính là quản trị.

Kết lời

Tương lai của phát triển công dân không do nền tảng hay AI quyết định, mà do cấu trúc ra quyết định trong tổ chức. Nếu bỏ mặc sai lệch góc nhìn, chúng ta sẽ lặp lại vết xe đổ của Kami Excel. Nhưng khi bốn góc nhìn được hòa vào nhau và chúng ta xây được đường dẫn chuyển bản nháp thành bản hoàn chỉnh, phát triển công dân sẽ trở thành vũ khí cho tương lai.

Tiếp theo (kết thúc): Di sản vẫn sẽ tiếp tục sinh ra, nhưng ta có thể thuần hóa nó──Viễn cảnh tương lai của phát triển công dân 7/7